SÖZCÜK TÜRLERİ

SÖZCÜK TÜRLERİ 

Bu yazımızda Sözcük Türleri konu anlatımını hazırladık. Sözcük Türleri konusu oldukça önemli ve bilginin en fazla olduğu kısımdır. Sözcük Türleri konusundan KPSS sınavında her yıl ortalama olarak 2 soru TYT-AYT sınavında ise 1 soru gelmektedir.

1-İsim (AD)

• Bir sözcüğün isim olup olmadığını sözcüğe ”-mek, -mak ” eklerini getirerek anlarız.İsimler ”-mek, -mak’‘ eki alamaz.

Adların Sınıflandırılması

Varlıklara verilişine göre : Özel ve Cins Ad

Varlıkların niteliğine göre : Somut ve Soyut Ad

Varlıkların sayılarına göre : Tekil, Çoğul ve Topluluk Adı

İSİM TAMLAMALARI

Türkçede tamlamalar tamlayan ve tamlanan olmak üzere iki ana unsura sahiptir.

Belirtili isim tamlaması

Hem tamlayanın hem de tamlananın ek aldığı isim tamlamalarıdır.

• Tamlanan ”kimin,neyin” sorularından birine yanıt olur.
• Tamlayan ”-ın, -in, -un, -ün” eklerinden birini tamlanan ise ‘‘-ı, -i, -u, -ü” eklerinden birini alır.

Örnekler;

Arabanın sesi

Yozgat’ın ayazı

Okullardan bazıları

Onun çilesi

Belirtili isim tamlaması Özellikleri

• Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ve tamlanan yer değiştirebilir.
• Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ve tamlanan iki unsurda sıfat alabilir.

Örnek

Güzel kızların uzun saçları rüzgarla dans ediyordu.

• Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ve tamlanan arasına öge girebilir.

# Erkeklerin kırılmaz mı kalpleri?

• Tamlayan veya tamlanan birden fazla olabilir.

#Köpeklerin, kedilerin yaşantısı bizlerin elinde.

Belirtisiz isim tamlaması

• Tamlayanın ek almadığı sadece tamlananın “-ı, -i, -u, -ü” eklerini aldığı tamlamalardır.
• Tamlayanın neye ve kime ait olduğunu belirtmez.

Akıl hastanesi çilek reçeli

Mutfak kapısı ölüm sessizliği

Belirtisiz isim tamlaması Özellikleri

• Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan ve tamlanan arasına sıfat giremez. Sadece unvan öbeklerinde sıfat alabilir.
• Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayanın önüne sıfat gelebilir ama tamlananı etkiler.

# Emniyet genel müdürü

# Dondurucu Yozgat ayazı

• Tamlayan ve tamlanan birden fazla olabilir.

# Halı ve kilim mağazaları

• Tamlayan bir cümle olabilir.

# Nişan iptal oldu söylentisi her yeri sarmış.

Zincirleme isim tamlaması

• Birden fazla isim tamlamasının iç içe geçmesiyle oluşur
• En az iki isim tamlamasının birbirine bağlanması gerekir
• Zincirleme isim tamlamalarını oluşturan unsurların hepsi isimdir.

Örnekler;

Konya ilinin elektrik problemi devam ediyor.

Belediye görevlilerinin iş kıyafetleri değişiyor.

2-SIFAT (ÖN AD)

• İsimlerden önce gelerek ismi renk biçim durum gibi özelliklerle niteleyen ;sayı işaret,  belgisizlik , soru bakımından belirten sözcüklerdir.
• Bir cümlede sıfatın olması beraberinde isim olmasını da gerektirir.
• Bir cümlede sıfat varsa o cümlede sıfat tamlaması da olmak zorundadır.
• Sıfatlar çekim eki almaz. Alırsa isime dönüşürler.

# eski araba üç çiçek

# yeşil elma çirkin kız

• Sıfatlar ikiye ayrılır niteleme sıfatları ve belirtme sıfatları olarak.

A. NİTELEME SIFATLARI

• Niteleme sıfatı isme gelen “Nasıl?” sorusuna yanıttır.
• Niteleme sıfatı ismi renk, biçim, durum gibi özelliklerle tamamlar.

Örnekler;

Yağmurlu akşamları hep sevmişimdir.

Vale yeni arabalarla turlayıp geliyordu.

Kırmızı kirazlar, yeşil elmalar, sarı ayvalar hepsi birbirinden lezzetliydi.

DİKKAT !!!  Sıfatın nitelediği isim düşerse sıfat ismin yerine geçer ve buna adlaşmış sıfat denir.

Örnekler;

Görevli bağıran topluluğu uyardı.

Görevli bağıranları uyardı.

B. BELİRTME SIFATLARI

• İsimleri sayı, işaret, soru, belgisizlik bakımından tamamlar.

1-Sayı Sıfatı

“Kaç , kaçıncı, kaçar?” sorularını yanıtlar.

asıl sayı sıfatı : iki araba, kırk lira, beş gün

kesir sayı sıfatı : yarım elma, çeyrek altın, bütün okul

sıra sayı sıfatı : ilk gün, ikinci masa, son deneme

üleştirme sayı sıfatı : ikişer kalem, üçer yarışmacı

topluluk sayı sıfatı : ikiz bebek

2-İşaret Sıfatı

“Bu, şu, o, karşı, böyle, öyle, aşağı, beriki…” gibi sözcüklerin isimlerin önüne geçerek ismi işaret ederek gösterme sıfatı olurlar.

“Hangi” sorusuna yanıt olurlar.

Örnekler;

Bu arabadan bizde de var.

Yukarı mahallede kavga çıkmış.

Diğer arkadaşları ile berabermiş.

3- Belgisiz sıfat

İsimleri kesin olmayan ifadelerle belirten sıfat.

“başka, birkaç, biraz, bazı, hiç, her, fazla…” gibi sözcükler ismin önüne gelerek ismi belirttiklerinde belgisiz sıfat olur.

Örnekler;

Mahallede bazı çocuklar sıkıntı çıkarıyor.

Her ay daha da içeri giriyor.

Biraz güler yüz gösterseler işler yoluna girecek.

4- Soru sıfatı

İsimleri soru bakımından belirten sıfatlardır.

“hangi, ne , nasıl, kaç,kaçar…” sözcükleri ismin önüne gelip ismi soru bakımından tamamladıklarında soru sıfatı olurlar.

DİKKAT !!! Soru sıfatına verilecek cevap da sıfat olmalıdır.

Örnekler;

Kaçıncı sınıfa gidiyorsun?

Hangi araba ile gidiyoruz ?

Kaç kişi katıldı programa ?

KÜÇÜLTME SIFATLARI

“-ca, -ce, -cik, -cık, -ımsı, -imsi, -cak, -cek, -ımtırak…” eklerinden birini alarak nitelediği ismin küçük olduğunu belirten sıfatlara küçültme sıfatı denir.

• “Nasıl” sorusuna yanıt olurlar.

Örnekler;

Daracık balkonu vardı.

Mavimsi gözleri ile inceliyordu.

PEKİŞTİRME SIFATLARI

Anlamı güçlendirmek için pekiştirme kullanılır. Pekiştirmenin farklı yolları vardır.

ikileme ile pekiştirme : dar dar sokaklar , kara kara bulutlar

“m, p, r, s” ile pekiştirme : kipkirli, sapsarı, sapasağlam

edat bağlaç yada zarfla pekiştirme : güzel mi güzel , küçük hem de çok

3.ZAMİR (ADIL)

İsimlerin yerini tutan ,isme getirilen bütün ekleri alabilen sözcük ve eklerdir.

• Zamirler iki ana başlık altında incelenir.

1-Sözcük halindeki zamirler (Kişi, -İşaret, -Belgisiz, -Soru zamirleri)

2-Ek halindeki zamirler ( İyelik, -İlgi zamirleri )

A. SÖZCÜK HALİNDEKİ ZAMİRLER

1-Kişi (şahış) zamiri

Kişi adlarının yerine kullanılan zamirlerdir.

“Ben, sen, o , biz, siz, onlar” şahısların yerine kullanıldığında kişi zamiri olur.

• ben-biz (1. tekil ve çoğul)
• sen-siz (2. tekil ve çoğul
• o-onlar (3. tekil ve çoğul)

Örnekler;

Yaşananları ben gördüm.

Bir sen çalıştın zaten.

Arabanın yerini o söyledi.

Bizde gidebiliriz tatile.

Birde siz konuşun isterseniz.

Onlar gelmeyeceklerini söylediler.

• Kendi dönüşlülük zamiri “ben, sen, o, biz, siz, onlar”yerine kullanılabilir.

Bu gömleği kendim seçtim.

2-İşaret zamirleri

İsmin yerini işaret yoluyla tutan zamirlerdir.

İnsan dışı varlıkların yerini tutarlar.

“Bu, şu, o, onlar, bunlar,şura, bura,onlara…” gibi sözcükler kullanılabilir

Örnekler;

Bunu alabiliriz.

Dolaba onları da koyalım.

Şurası çok uygun.

3. Belgisiz (belirsiz) Zamirler

Hangi ismin yerini tuttuğu belli olmayan zamirlerdir.

“kimi, birazı, biri, birçoğu, çoğu, bazısı, hiçbiri, herkes, kimse…” sözcükleri zamir olarak kullanabilir.

NOT:Belirsizlik bildiren sözcükler bir isimle kullanılıp tamlama oluşturuyorsa belgisiz sıfat bir ismin yerine kullanılmışsa belgisiz zamir olur.

#Kimi arabalar çok pahalı.(kimi araba isminin önüne geldiği için sıfat)

#Kimileri çok pahalı.(kimileri dediği bir çok varlığa hitap ediyor zamirdir)

Örnekler;

Herkes niye bu kadar sessiz ?

Okula kimse gelmemiş.

Biri buraya gelebilir mi?

4. Soru zamirleri

İsmin yerini soru yoluyla tutan zamirlerdir.

“Ney, neyi, neyden, neyde, kim, kimi, kimden, kimde, kaçı …”sözcükleri zamir olarak kullanılabilir.

# Eve gelirken ne alayım?

# Bilgisayarı kim bozmuş?

# Sınavdan kaçı geçmiş ?

NOT: Soru bildiren sözcük isimle beraber kullanıldığında tamlama oluşturuyorsa sıfat bir ismin yerine kullanılıp ismi bulmaya yönlendiriyorsa zamirdir.

# Hangi binada kalıyorsunuz ?(hangi sorusu binaya yöneltildiği için sıfat)

# Hangisinde kalıyorsunuz ?( hangi sözcüğü bina yerine kullanıldı zamir)

B. EK HALİNDEKİ ZAMİRLER

1 . İyelik zamirleri

İsme eklendiğinde ismin kime veya neye ait olduğunu belirten zamirlerdir.

• Belirtili isim tamlamasının tamlanan ekleridir.
• kimin ? ve neyin? sorularına cevaptır.

Örnekler;

araba-m (benim) 1.tekil

araba-n (senin) 2.tekil

araba-sı (onun) 3.tekil

araba-mız (bizim) 1.çoğul

araba-nız (sizin) 2.çoğul

araba-ları (onların) 3.çoğul

2. İlgi zamiri

“-ki” ekinin bir ismin yerini tuttuğu zamirlerdir.

• isim tamlamalarında tamlananın yerini tutar.

NOT : MEB müfredatında “-ki” eki aitlik eki olarak kabul edilmiştir. (2016)

DİKKAT !!! Sıfat yapan “-ki” ile karıştırmayalım sıfat olan isimden önce gelir zamir olan “-ki” ise direk ismin yerini tutar.

Örnekler;

Kaza yaptığı benimki mi?

Benimkini ucuza sattık.

4. ZARF ( BELİRTEÇ)

Sıfatı, zarfı, eylemi durum, yer-yön, miktar, zaman, soru bakımından tamamlayan sözcüklerdir.

1.Durum zarfları

İşin nasıl yapıldığını belirten zarflardır.

• Eyleme yöneltilen “nasıl?” sorusuna cevaptır.

# Arabayı güzel kullandın.

# Babası çağırınca koşarak gitti.

# Durmadan şarkı söylüyor.

Önemli

Olasılık zarfları: galiba, ihtimal, sanırım

Kesinlik zarfları: kesin, hiç şüphesiz, elbet, mutlaka

Yineleme zarfları: yine, gene ,bir daha, zaman zaman, sık sık

Varsayım zarfları: diyelim, tut ki, say ki

Dilek zarfları: bari, umarım, keşke

Yaklaşıklık zarfları: az kalsın, aşağı yukarı,neredeyse

Üleştirme zarfları: üçer üçer, dörder dörder

2. Zaman zarfları

Eylemin gerçekleşme zamanını belirten zarflardır.

• Eyleme sorulan “ne zaman?” sorusuna cevaptır.

# Birazdan dışarı çıkacağız.

# Geçen hafta gördüğümde çok hüzünlüydü.

# Erkenden gitmeliyiz.

3. Miktar (azlık-çokluk)zarfları

Eylemi, sıfatı, zarfı azlık çokluk bakımından tamamlayan zarflardır.

• “ne kadar?” sorusuna cevaptır.

# Bugün çok fazla uyudum.

# Bu kadar gezersen bacakların ağrır tabi.

# O sınavı kazanman için daha çok inanman gerekir.

4. Yer-Yön zarfları

Eylemi yer-yön bakımından tamamlayan zarflardır.

• eyleme sorulan “nereye?” sorusuna cevaptır.
• zarf olması için yakın halde eksiz bir şekilde kullanılması gerekir, bu sözcükler isim hal eki alırsa isim olur.

• “aşağı, yukarı, öte, beri, dışarı, içeri…”gibi sözcükler olabilir.

# Öğrenciler biranda geri çekildi. (zarf)

# Geceleri uzun uzun yukarı bakarım. (zarf)

XX Poşetleri aşağıya bıraktım. (-a ekini aldığı için isim)

5. Soru zarfları

Eylemi soru bakından tamamlayan zarflardır.

• soru zarfına verilen yanıtta zarf olmalıdır.

# Onu ne kadar seviyorsun? ( çok seviyorum)

# Bavulları nereye bıraktınız? ( aşağı bıraktık.)

NOT: “ne” sözcüğü cümlede ” niye,niçin” anlamında kullanılıyorsa zarftır.

# Boş boş ne bakıp duruyorsun ? (niçin bakıyorsun anlamında)

5. EDAT (İLGEÇ)

Tek başına hiçbir anlamı olmayan eklendiği cümleye farklı anlamlar katan eklerdir.

• Türkçe’ de en sık kullanılanlar;

için gibi yalnız değil dek

üzere ancak -e göre ile -e doğru

# Trenle gidecektik tatile. (araç ilgisi)

# Hastalanmaması için sıkı giyindi. (amaç ilgisi)

# İnsan gibi davranmasını bilmeli. (-e yaraşır anlamında)

NOT: “ile” sözcüğü edat veya bağlaç olarak kullanılabilir. Cümlede ile sözcüğünün yerine “ve” getirildiğinde anlam bozulmuyorsa ” ile sözcüğü bağlaç bozuluyorsa “ile” sözcüğü edattır.

# Köpeği ile kedisi gelmiyecekmiş. (bağlaç)

# Köpeği ile beraber gelicekmiş. (edat)

• Edatlar cümlede edat öbeği oluşturarak isim, sıfat, zarf olarak kullanılırlar.

# Annemin inci gibi gözleri vardır. (nasıl gözleri? – sıfat görevinde)

6. BAĞLAÇ

Aralarında anlamca ilgi bulunan cümleleri bağlamakta kullanılırlar.

• Bağlaçlar tek başlarına bir anlamı olmayan ve cümleye çeşitli anlamlar katan sözcüklerdir.

# Yozgat ta gelişme potansiyeli olan önemli şehirlerimizdendir.

# Arabalardan kırmızı ve siyah olan ilgimi çekti.

# Biran önce giyinmeliyim çünkü dışarıda beni bekliyorlar.

NOT: “yalnız,ancak” sözcükleri hem edat hem bağlaç olarak kullanıldığından bu sözcükler yerine ” ama,fakat” sözcükleri geldiğinde anlam bozulmuyorsa bağlaçtır.Bu sözcükler yerine ” sadece, bir,tek” sözcüklerini getirebiliyorsak bunlar edattır.

# Dışarı çıkarım yalnız erken dönmek şartıyla. ( bağlaç)

# Dışarı yalnız seninle çıkarım. (edat)

7. ÜNLEM

Korku, sevinç, öfke, şaşırma, kaygı, çoşku gibi duyguları ifade eden sözcük yada seslere denir.

# Yaa, demek kocasıyla kavga etmiş! (şaşırma)

# Hey, burdayım! (seslenme)

• Kimi sözcükler ünlem olmadıkları halde cümlede ünlem görevini üstlenebilirler.

# Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir, İleri!

# Dostum! Bi bakar mısın ?