TEMEL HUKUK BİLGİLERİ

Bu yazımızda Temel Hukuk Bilgileri konu anlatımını hazırladık. Temel Hukuk Bilgileri konusu ile ilgili KPSS sınavında her yıl ortalama olarak  3 soru gelmektedir. Dolayısıyla Anayasa kısmında Temel Hukuk Bilgileri konusu oldukça önemli bir konudur. Temel Hukuk Bilgileri ile ilgili test sorularını da çözmenizi tavsiye ederiz.

Sosyal Hayatı Düzenleyen Kurallar

*** Din Kuralları

*** Ahlak Kuralları

— Ahlak kuralları ikiye ayrılır. 

1- Subjektif Ahlak Kuralları 

Kişinin kendi nefsi.

2-Objektif Ahlak Kuralları

Tarafsız olan, kişinin başkalarına olan davranışı.

*** Görgü Kuralları

*** Hukuk Kuralları

Hukuk Kurallarının Amaçları 

– Barışı sağlamak

– Adalati sağlamak

– Güvenliği sağlamak

– Eşitliği sağlamak

– Yeni oluşum ve gelişmelere cevap vermek

Özellikleri 

** Geneldir.

** Nesneldir.

** Soyuttur.

** Süreklidir.

** Kisilik dışıdır.

Hukuk Kurallarının Yaptırımları

Ceza

Suç işleyen kişiye uygulanan yaptırımdır.

TCK’da Yer Alan Ceza Türleri

** Hapis Cezaları ; Süreli Hapis Cezası, Müebbet Hapis Cezası, Ağırlaştırılmış Müebbet Hapis Cezası.

** Adli Para Cezası ; 20-100 TL arasında, 1 yıldan az hapis cezalarına verilir.

DİKKAT !!!!!

İdam 2004’te kaldırılmıştır.

Disiplin cezaları TCK’ da yer almaz.

Cebri İcra

** Borcun ödenmemesi veya verilen mahkeme kararına uymama durumunda zorla yerine getirilmesidir.

Tazminat

** Kişi haksız fiil ya da  ortada olan sözleşme şartlarına uymama durumunda karşı tarafın uğradığı zararın karşılanmasına tazminat denir.

Hükümsüzlük

Yokluk 

*** Yapılan işlemlerde kurucu unsur yoktur. Bu yüzden hukuk aleminde doğmaz.

Örnek; Nikah memuru olmadan evlilik olmaz. / İki kadın / erkeğin evlenmesi yok hükmündedir.

Butlan

Mutlak Butlan 

*** Hukukun emredici hükümlerine aykırılık vardır.

*** – Kişi ilk 3 derece akrabası ile evlenmesi yasaktır.

Nıspi Butlan

İradede sakatlık olması durumudur.

Örnek; Sarhoşluk, tehtit vb.

Tek Taraflı Bağlamazlık 

Velayet, vesayet.

İptal

İdare tarafından yapılan haksız bir idari işlemin ortadan kaldırılması için açılan davaya iptal davası denir.

Örnek; İnsanın, devlete dava açması.

Hukuk’un Dalları

Kamu Hukuku Dalları 

*** Devlet üstündür.

Ceza Hukuku – İdare Hukuku – Vergi Hukuku – İcra ve İflas Hukuku – Yargılama Hukuku – Anayasa Hukuku – Devletler Umumi Hukuku

DİKKAT !!!!!

Yargılama Hukuku, şekli hukuktur. Hakimlerin uyuşmazlıkları çözerken izleyeceği yolu anlatır.

Özel Hukuk Dalları 

Medeni Hukuk – Borçlar Hukuku – Ticaret Hukuku – Devletler Özel Hukuku

Karma Hukuk Dalları 

İş Hukuku – Toprak Hukuku – Banka Hukuku – Hava Hukuku – Çevre Hukuku – Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku

UYARI !!!!!

Fikir ve Sanat Eserleri Kukukunda Telif Hakkı ve Patent Hakkı vardır.

Telif Hakkı; Fikri bir eser ortaya konmuştur. 

Patent Hakkı; Bir buluş bir icat vardır.

1- Ceza Hukuku 

*** Suç işleyen kişiye uygulanan yaptırıma ceza denir.

*** Suçun ortaya çıkmasında gerekli olanlara “Suç Unsurları” denir.

Suç Unsurları 4’e ayrılır.

1- Kanunilik (Tipiklik)

2- Maddi Unsur (Hareket)

3- Manevi Unsur

4- Hukuka Aykırılık

1. Kanunilik (Tipiklik)

Kanunsuz suç ve ceza olmaz.

2. Maddi Unsur

2’ye ayrılır.

a) İcra ; Eğer suç ortaya bir hareket yapıldığından çıkmışsa icrai bir suç oluşmuş olur.

Örnek; Kolundaki çantanın çekilerek alınması

b) İhmal ; Eğer yapmanız gereken bir hareketi yapmadığınız için suç oluşmuşsa ihmali suç olur.

Örnek; Annenin bebeğini aç bırakması 

3. Manevi Unsur

2’ye ayrılır.

Kast ; Bilerek ve isteyerek suç işleme.

Taksir ;

Ceza Ehliyeti

Ayırt Etme Gücü

*** İyiyi kötüden ayırt edebilme yeteneğine denir.

*** Ayırt etme gücü olmayan kişiler;

** Ceza almazlar.

** Güvenlik tedbiri uygulanır.

Yaş

>> 0-12 yaş —> Ayırt etme gücü yok. Ceza verilmez.

>> 12-15 yaş —> Ayırt etme gücü varsa ; Ceza alır (indirimli)

                —> Ayırtetme gücü yoksa ; Ceza almaz. Güvenlik tedbiri uygulanır.

>> 15-18 yaş —> İndirimli ceza alır.

>> +18 yaş —> Tam ceza ehliyeti vardır.

UYARI !!!!!

0 – 15 yaş 

15 – 18 yaş 

18 – 21 indirimli ceza alır.

+21 tam ceza ehliyeti vardır.

Yani normal ceza ehliyeti olan kişilerden +3 yıl eklenerek hesaplanır.

Ceza Hukukuna Hakim Esaslar ve İlkeler

*** Kanunsuz suç ve ceza olmaz.

*** Suçluluğu ispat edilene kadar herkes masumdur.

*** İdarenin düzenleyici işlemleri ile ceza ve ceza yerine geçen güvenlik tedbirleri konulamaz.

*** Kanunda yazandan daha ağır bir ceza verilemez.

*** İdam genel müsadere cezaları uygulanamaz.

*** Ceza sorumluluğu şahsidir.

*** Suç ve ceza geçmişe yürütülemez.

*** Kimse yakınlarını suçlayıcı beyanlarda bulunmaya ve bu yönde delil göstermeye zorlanamaz.

*** Sözleşme şartlarına uyulmamasından dolayı kimse özgürlüğünden alıkonulamaz.

*** Kanuna aykırı elde edilen deliller geçersizdir.

*** Ceza kanunlarını bilmemek mazeret sayılamaz.

Vergi Hukuku

Vergiye Hakim İlkeler

Kanunilik; Vergi vb. mali yükümlülükler kanunla konulur.

Genellik; Herkes vergi öder.

Adalet; Mali kazanç oranında vergi alınır.

Vergi de eşitlik yoktur.

Özel Hukuk Dalları 

Medeni Hukuk 

*** Hukukun en geniş dalıdır.

*** Aile Hukuku

*** Kişiler Hukuku

*** Eşya Hukuku

*** Miras Hukuku

Miras Hukuku

Muris; Miras bırakan kişi.

Tereke; Murisin borç ve hakları

Eşya Hukuku

Ayni Hak; Sahibine eşyalar üzerinde geniş yetkiler veren ve herkese karşı ileri sürülebilen haklardır.

Zilyetlik ; Elde bulundurmaya denir.

Zilyet ; Elinde bulundurmaya denir.

Kişiler Hukuku 

*** Kişiliğin başlangıcı

*** Kişiliğin sona ermesi

*** Yerleşim yeri

*** Türü

*** Kişinin ehliyeti

***Medeni durum

Aile Hukuku

*** Nişanlanma —> Evlenme vaadidir.

*** Eşlerin karşılıklı borç ve yükümlülükleri

*** Aile bireyleri arasındaki ilişki

*** Velayet , vesayet

*** Boşanma

*** Soybağı

Kişi Kavramı 

Haklara ve borçlara sahip olabilen varlığa kişi denir.

Gerçek Kişi ;

Kişiliğin Başlangıcı ; Tam ve sağ doğumla kişilik başlar.

Kişiliği Sona Erdiren Haller 

*** Ölüm

*** Ölüm Karinesi

*** Birlikte Ölüm Karinesi

*** Gaiplik

Ölüm Karinesi

*** Ölümüne kesin gözle bakılacak halde kaybolan ve cesedi bulunamayan kişi ölü sayılır.

Birlikte Ölüm Karinesi

*** Aralarında miras ilişkisi olması gereken kişilerin aynı anda ölmesi ile olur.

Gaiplik

*** Ölüm tehlikesi halinde kaybolma; 1 yıl dolduğunda mahkemeye başvurulur. Başvuru yapıldıktan sonra 6 ay arayla 2 kez ilan verilir. Cevap yoksa gaiplik kararı çıkar. Miras hemen aileye geçmez. Mirasın ailesi geçmesi için 5 yıl beklenmesi gerekir.

*** Uzun süre haber alınamaması halinde; 6 ay arayla 2 kez ilan verilir. başvuru için 5 yıl beklenir. 15 yıl sonrada gaip olunur.

Evliliğin bitmesi için mahkemeye başvurulur.

Ehliyet Türleri

Hak Ehliyeti 

Tam ve sağ doğmak şartıyla ana rahmine düşüldüğü an hak ehliyeti başlar.

İlkeleri 

*** Genellik

*** Eşitlik

*** Pasiftir. Fayda sağlar.

Fiil Ehliyeti 

*** Ayırt etme gücüne sahip olmak.

Fiil Ehliyetini Ortadan Kaldıran Haller

*** Yaş küçüklüğü

*** Akıl hastalığı

*** Akıl zayıflığı

*** Sarhoşluk

UYARI !!!!

Ergin olmak 18 yaşın dolması ile başlanır.

Evlenme erginliği ; 17 yaş veli onayı ile olağan evlenme yaşıdır. Olağanüstü evlenme yaşı 16 yaştır ve Mahkeme kararı gereklidir.

Kısıtlı Olmamak 

*** Sulh Hukuk Mahkemesi kararları

*** Akıl hastalığı / zayıflığı

*** Alkol ve uyuşturucu madde bağımlılığı

*** Savurganlık

*** Kötü yaşam tarzı

*** 1 sene ya da daha fazla özgürlüğü bağlayıcı ceza.

Fiil Ehliyeti Türleri 

Tam Ehliyetli

*** Ayırt etme gücüne sahip

*** Ergin

*** Kısıtlı değil

Sınırlı Ehliyetli

*** Ayırt etme gücüne sahip

*** Ergin

*** Kısıtlı değil ancak kendisine Yasal Danışman atanmıştır.

Sınırlı Ehliyetsiz

Ayırt etme gücüne sahip ancak ergin değil, veya ayırt etme gücüne sahip ancak kısıtlanmış olanlar bu grupta yer alır.

Tam Ehliyetsiz

Ayırt etme gücü yok.

HISIMLIK

Kan Hısımlığı

Kan bağının olduğu kişiler.

Alt Soy 

Kişinin kendinden sonra olanlar.

Çocuklarımız, torunlarımız ….

Üst Soy

** Kişinin kendinden önce olmuş olanlar.

** Anneanne, Babaanne, Dede yani bizden büyük olanlar.

Yan Soy

** Kardeş, Amca, Dayı, Hala, Teyze, Yeğen, Kuzen…

Tam Kan Hısımlığı

** Anne – Baba bir olanlar.

** 2 kökü ortak olanlar.

Yarım Kan Hısımlığı

** Anne bir baba ayrı veya baba bir anne ayrı olanlar.

** Yani bir kök ortak olanlar.

Kayın Hısımlığı

** Evlenme ile doğan hısımlıktır.

** Eşler hısım değildir.

** Eşlerin aileleri hısım değildir.

** Kayın hısımlığı evlilik sona erdiğinde de devam edilir.

** Kayın hısımlığında eşin altsoy – üstsoy ile evlenilmez.

Evlat Edinme Hısımlığı

** Evlatlık ile evlat edinilen arasında mahkeme kararı ile kurulan hısımlıktır. Evli çiftler evlat edinmek için 5 yıl evli kalmalıdır.

** Evlatlık ile evlat eden arasında en az 18 yaş fark olmalıdır.

Tüzel Kişi Türleri

** Belli bir amaç doğrultusunda bir araya gelen kişi, mal topluluğuna tüzel kişi denir.

Özel Hukuk Tüzel Kişisi

** Dernek kurmak için en az 7 kişi gerekir. –> Kar amacı yoktur. Kişi topluluğudur.

** Vakıf kurmak için en az 1 kişi gereklidir. –> Kar amacı yoktur, mal topluluğudur. Birden fazla amacı olabilir.

** Kooparatif kurmak için en az 7 kişi gerekir. –> Kar amacı güder.

Kamu Hukuku Tüzel Kişisi

** Hastaneler, TRT , Köy, RTÜK , Belediye

Borçlar Hukuku

Borç Unsurları

** Alacaklık

** Edim

** Borçlu

Borç ilişkisi Doğuran Haller

Hukuki İşlem

** Satım sözleşmesi

** Kira sözleşmesi

Sebepsiz Zenginleşme

** Bir taraf zenginleşirken diğer tarafın fakirleşmesine denir.

** İlliyet Bağı

** Haklı bir sebep bulunmaması

Haksız Fiil

** Hukuka aykırılık

** Kusur

** Zarar

** İlliyet Bağı

** Nedensellik Bağı

Borçlar Hukukuna Hakim İlkeler

** İrade özerkliği

** Sözleşme serbestliği

** Eşitlik İlkesi

** Nispilik İlkesi

** Dürüstlük İlkesi

** Kusurlu Sorumluluk İlkesi

** İvazlılık İlkesi

** Borçlunun ikametgahında İfa İlkesi

Borcu Sona Erdiren Haller

İfa; Yerine getirme, borcu bitirmek.

İbra; Aklama

Tecdit; Borcun yenilenmesi

Birleşme; Borçlu ile alacaklı aynı kişidir. (Baba – Oğul. Baba ölürse borçlu da alacaklı da oğul olur. )

Takas; Değişim

Kusursuz İmkansızlık; Borcu sona erdirir.

Kusurlu İmkansızlık; Borcu sona erdirmez.

UYARI !!!!!

Zaman aşımı eksik borç doğurur. Eksik borç; Talep edilmeyen borç demektir.

Ticaret Hukuku 

Ticari İşletme Hukuku

Tacir ve Esnaf

Şirketler Hukuku

Türk ticaret kanunu –> Şirketlerin kullanım kılavuzu.

T.T.K ‘de düzenlenen şirketler.

TTK’de Düzenlenen Şirketler

Kollektif Şirket

Komandit Şirket

Anonim Şirket

Limited Şirket

Kooperatifler

Adi Şirketler

Deniz Ticareti Hukuku

Kaptan ; Gemiyi sevk ve idare eden kişi

Donatan ; Gemisini deniz ticaretinde kullanan kişi

Navlun Sözleşmesi ; Deniz yoluyla eşya taşıması için yapılan sözleşme

Kıymetli Evrak Hukuku

En önemli kıymetli evraklar;

** Bono

** Çek

** Poliçe

Sigorta Hukuku

** Sigorta ettirilen ile sigorta yapan arasında düzenlenen belgeye sigorta poliçesi denir.

** Sigorta ettirenin ödediği ücrete sigorta primi denir.

** Sigorta ettiren riski yaşadığı taktirde sigortacının, sigorta ettirene  ödediği paraya sigorta tazminatı denir.

Devletler Özel Hukuku

Uyrukluk (Tabiyet) Bağı

** Kişileri ve şeyleri devlete bağlayan hukuki ve siyasi bağa denir.

** Devlete uyrukluk bağı ile bağlanan kişiye “vatandaş” denir.

** Vatandaşlık ; Doğum ile aslen kazanılabilir. Evlat edinme ve evlenme ile sonradan da kazanılabilir.

UYARI!!!!

** Türk vatandaşlığının evlenme ile alınması için en az 3 yıl evli kalınması şartı vardır.

** Türk vatandaşlığı alınması için en az 5 yıl ikamet etme zorunluluğu vardır.

Türk Vatandaşlığı

** Türk anne veya babadan olan çocuk Türk’tür.

** Türk Devleti’ne vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türk’tür.

** Kanunun gösterdiği şartlarla vatandaşlık kazanılır.

** Hiçbir Türk Vatana bağlılıkta bağdaşmayan bir eylemle bulunmadıkça vatandaşlıktan çıkarılamaz.

** Vatandaşlıktan çıkarma ile ilgili karar ve işlemlere karşı yargı yolu kapatılamaz.

** Kendi isteği ile vatandaşlıktan çıkma iznini İçişleri Bakanlığı verir.

Yabancılar Hukuku

Özel Haklar

** Yabancılar özel hakların tamamından yararlanabilir.

Kamu Hakları

** Bir kısmından yararlanabilir.

Hak Kavramı 

** Hukuk düzeninin kişilere tanıdığı yetkilere hak denir.

Kamu Hakları

** Kişinin hak ve ödevleri

** Sosyal ve Ekonomik hak ve ödevler

** Siyasi hak ve ödevler

Özel Haklar

a) Maliyetine Göre Haklar

Mutlak Hak ; Sahibine geniş yetkiler verir ve herkese karşı ileri sürülebilir.

** Mülkiyet Hakkı     ** Telif Hakkı

** Ayni Hak               ** Patent Hakkı

Nıspi Hak ; Sahibine geniş yetkiler vermeyen ve herkese karşı ileri sürülmez.

** Alacak Hakkı

b) Konularına Göre Haklar

Malvarlığı Hakkı ; Ayni Hak, Alacak Hakkı

Kişilik Hakkı ; Kişiye sıkı sıkıya bağlı, devredilmeyen haklar.

** Vücut bütünlüğü         ** Şeref

** Haysiyet                      ** Sağlık

** Onur                            ** İtibar

c) Kullanımlarına Göre Haklar

Devredilebilen Haklar; Alacak Hakkı , Ayni Hak , Telif Hakkı.

Devredilemeyen Haklar; Nişan bozma , Evlenme , Nafaka , Boşanma Davası , Kişilik Hakları , Sükna (Oturma) Hakkı

d) Amaçlarına Göre Haklar

Alelade Haklar; Hukuki durumda bir değişiklik yok.

** Velayet    ** Vesayet

Yenilik Doğuran Haklar;

Kurucu Hak; Kullanılmaları ile yeni bir hukuki durum ortaya çıkarır.

Değiştirici Hak; Mevcut hukuki durumdan doğar.

Bozucu Hak; Tamamen ortadan kaldırır.

Hakların Kazanılış Biçimleri

Aslen Kazanma

** Kişinin bizzat kendinin sahip olduğu haklar.

** Yaşama hakkı, denizden balık tutulması

** Tavşan avlama, çiçek toplama, sahipsiz mal edinilmesi

Devren Kazanma

** Bir aracı aracılığı ile sahip olunan haklar.

** Petshoptan kedi satın almak

** Miras kalması

** Satım sözleşmesi

Tesisen Kazanma

** Ödünç verme, kullanma hakkını verir, mülkiyeti vermez.

Hakları Doğuran Olay

Hukuki Olay

** Kişi Hakkı “iradesi dışındası” kazanıyorsa hukuki olay olur.

** Doğum   **Ölüm

Hukuki Fiil

** Kişinin iradesi, kendi davranışları ile bir hak kazanmasına denir.

** İkamet tesis etmek

Hukuki İşlem

Kişinin iradesini beyan etmesi yani irade açıklamasına denir.

** Satım sözleşmesi

UYARI !!!!!

Hakların kullanılması ve borçların yerine getirilmesinde geçerli ilke “dürüstlük (objektif-iyiniyet)’tür.”

Hakların Korunması

Devlet Eliyle Koruma

Talep Yolu

Hakkınızı ihlal eden kişiden hakkınızı talep etmek.

Dava Yolu

a)Kişiliği Dışa Karşı Koruyan Davalar

a.a) Tespit Davası

Durumun hukuka aykırı olduğunun tespit edilmesi için açılan bir davadır.

a.b) Önleme Davası

Henüz gerçekleşmeyen bir saldırıyı önlemek için açılır.

a.c) Saldırıya Son Verilmesi Davası

Devam eden saldırıyı ortadan kaldırmak için açılan dava.

a.d Tazminat

** Zararın giderilmesi için açılır.

b.Kişinin Kendi Eliyle Koruması

b.a) Meşru Müdafa (Haklı Savunma)

** Kişinin kendisinin ya da bir başkasının canına, malına ya da namusuna karşı yönelmiş ve halen devam etmekte olan saldırıyı orantılı güç kullanarak def etmesidir.

** Zarar tazmin edilmez.

b.b. Zaruret Hali (Iztırar Hali-Zorda Kalma)

** Ani bir tehlike anında olayla ilgisi olmayan birine ya da malına zarar verilmesi hali zarar tahmin edilir.

b.c)Kuvvet Kullanma 

** Devletin yetişemediği yerlerde kişinin kuvvet kullanması

Hukukun Kaynakları 

3 tür kaynak vardır.

1- Yazılı Kaynak

** Anayasa

** Kanun

** Kanun Hükmünde Kararname

** Milletler Arası Anlaşma

** Tüzük

**Yönetmelik

** Adsız Düzenleyici İşlemler

2-Yazısız Kaynaklar

Örf ve adet hukuku

Maddi Unsur – Manevi Unsur – Hukukilik

3-Yardımcı Kaynaklar

Yargısal kararlar (İçtihatlar)

Bilimsel Görüşler (Doktrin-Öğreti)

** Bağlayıcı değildir.**

UYARI!!!!!

İçtihat Birleştirme Kararları

Bir konuyla ilgili farklı hükümler olduğunda tek bir hüküm çatısı altında birleştirmeye denir.

Bu karar resmi gazete de yayınlanır.

*** Bağlayıcıdır. Yazılı Kaynaktır***

Boşluk

1- Kanun Boşluğu

** Yazılı kaynaklar içinde boşluk bulunması durumundaki boşluk türüdür.

1.1- Kural İçi Boşluk

** Yazılı kaynaklar içinde bilerek ve isteyerek bırakılan boşluktur.

** Hakimin takdir yetkisi ile boşluk dolar.

** Velayet anneye ya da babaya verilir.

1.2- Kural Dışı Boşluk

** Yazılı kaynaklar içinde bilmeyerek boşluk bırakılırsa kural dışı boşluk olur.

** 2’ye ayrılır.

1-2.a Örtülü Boşluk

Kanunda bulunan hükmün olayı çözme de yetersiz kaldığı durumdaki boşluk örtülü boşluktur.

1-2.b Açık Boşluk

Kanunda bir olayla ilgili yazılı kaynaklarda hiç bir kuralın bulunmaması.

2-Hukuk Dışı Boşluk

** Yazılı + yazısız kaynaklarda hükmün olmadığı boşluktur.

Hakim hukuk yaratır.

Hukukun Farklı Anlamları

1- Mevzu Hukuk

Yazılı kaynakların tamamına denir.

2- Pozitif Hukuk

Yazılı ve yazısız kaynakların tamamına denir.

3- Tarihi Hukuk

Yürürlükten kalkmış hukuk.

4- İdeal (Doğal) Hukuk

Ulaşılması tasarlanan hukuk.

Hukuk Kurallarının Çeşitleri

+ Emredici Hukuk Kuralları

+ Yedek Hukuk Kuralları

+ Tanımlayıcı Hukuk Kuralları

Emredici Hukuk Kuralları

Aksi düzenlenemez. Uyulması zorunludur..

Yedek Hukuk Kuralları

a.Tamamlayıcı Hukuk Kuralları

Taraflarca aksi düzenlenebilen.

b. Yorumlayıcı Hukuk Kuralları

Anlaşılması gerektiği, ne anlama geldiği açıklanmayan.

Tanımlayıcı Hukuk Kuralları

Bir hukuki kavramın ne anlama geldiğini açıklıyorsa tanımlayıcı hukuk kuralıdır.