TEMEL HUKUK BİLGİLERİ
Bu yazımızda Temel Hukuk Bilgileri konu anlatımını hazırladık. Temel Hukuk Bilgileri konusu ile ilgili KPSS sınavında her yıl ortalama olarak 3 soru gelmektedir. Dolayısıyla Anayasa kısmında Temel Hukuk Bilgileri konusu oldukça önemli bir konudur. Temel Hukuk Bilgileri ile ilgili test sorularını da çözmenizi tavsiye ederiz.
Sosyal Hayatı Düzenleyen Kurallar
*** Din Kuralları
*** Ahlak Kuralları
— Ahlak kuralları ikiye ayrılır.
1- Subjektif Ahlak Kuralları
Kişinin kendi nefsi.
2-Objektif Ahlak Kuralları
Tarafsız olan, kişinin başkalarına olan davranışı.
*** Görgü Kuralları
*** Hukuk Kuralları
Hukuk Kurallarının Amaçları
– Barışı sağlamak
– Adalati sağlamak
– Güvenliği sağlamak
– Eşitliği sağlamak
– Yeni oluşum ve gelişmelere cevap vermek
Özellikleri
** Geneldir.
** Nesneldir.
** Soyuttur.
** Süreklidir.
** Kisilik dışıdır.
Hukuk Kurallarının Yaptırımları
Ceza
Suç işleyen kişiye uygulanan yaptırımdır.
TCK’da Yer Alan Ceza Türleri
** Hapis Cezaları ; Süreli Hapis Cezası, Müebbet Hapis Cezası, Ağırlaştırılmış Müebbet Hapis Cezası.
** Adli Para Cezası ; 20-100 TL arasında, 1 yıldan az hapis cezalarına verilir.
DİKKAT !!!!!
İdam 2004’te kaldırılmıştır.
Disiplin cezaları TCK’ da yer almaz.
Cebri İcra
** Borcun ödenmemesi veya verilen mahkeme kararına uymama durumunda zorla yerine getirilmesidir.
Tazminat
** Kişi haksız fiil ya da ortada olan sözleşme şartlarına uymama durumunda karşı tarafın uğradığı zararın karşılanmasına tazminat denir.
Hükümsüzlük
Yokluk
*** Yapılan işlemlerde kurucu unsur yoktur. Bu yüzden hukuk aleminde doğmaz.
Örnek; Nikah memuru olmadan evlilik olmaz. / İki kadın / erkeğin evlenmesi yok hükmündedir.
Butlan
Mutlak Butlan
*** Hukukun emredici hükümlerine aykırılık vardır.
*** – Kişi ilk 3 derece akrabası ile evlenmesi yasaktır.
Nıspi Butlan
İradede sakatlık olması durumudur.
Örnek; Sarhoşluk, tehtit vb.
Tek Taraflı Bağlamazlık
Velayet, vesayet.
İptal
İdare tarafından yapılan haksız bir idari işlemin ortadan kaldırılması için açılan davaya iptal davası denir.
Örnek; İnsanın, devlete dava açması.
Hukuk’un Dalları
Kamu Hukuku Dalları
*** Devlet üstündür.
Ceza Hukuku – İdare Hukuku – Vergi Hukuku – İcra ve İflas Hukuku – Yargılama Hukuku – Anayasa Hukuku – Devletler Umumi Hukuku
DİKKAT !!!!!
Yargılama Hukuku, şekli hukuktur. Hakimlerin uyuşmazlıkları çözerken izleyeceği yolu anlatır.
Özel Hukuk Dalları
Medeni Hukuk – Borçlar Hukuku – Ticaret Hukuku – Devletler Özel Hukuku
Karma Hukuk Dalları
İş Hukuku – Toprak Hukuku – Banka Hukuku – Hava Hukuku – Çevre Hukuku – Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku
UYARI !!!!!
Fikir ve Sanat Eserleri Kukukunda Telif Hakkı ve Patent Hakkı vardır.
Telif Hakkı; Fikri bir eser ortaya konmuştur.
Patent Hakkı; Bir buluş bir icat vardır.
1- Ceza Hukuku
*** Suç işleyen kişiye uygulanan yaptırıma ceza denir.
*** Suçun ortaya çıkmasında gerekli olanlara “Suç Unsurları” denir.
Suç Unsurları 4’e ayrılır.
1- Kanunilik (Tipiklik)
2- Maddi Unsur (Hareket)
3- Manevi Unsur
4- Hukuka Aykırılık
1. Kanunilik (Tipiklik)
Kanunsuz suç ve ceza olmaz.
2. Maddi Unsur
2’ye ayrılır.
a) İcra ; Eğer suç ortaya bir hareket yapıldığından çıkmışsa icrai bir suç oluşmuş olur.
Örnek; Kolundaki çantanın çekilerek alınması
b) İhmal ; Eğer yapmanız gereken bir hareketi yapmadığınız için suç oluşmuşsa ihmali suç olur.
Örnek; Annenin bebeğini aç bırakması
3. Manevi Unsur
2’ye ayrılır.
Kast ; Bilerek ve isteyerek suç işleme.
Taksir ;
Ceza Ehliyeti
Ayırt Etme Gücü
*** İyiyi kötüden ayırt edebilme yeteneğine denir.
*** Ayırt etme gücü olmayan kişiler;
** Ceza almazlar.
** Güvenlik tedbiri uygulanır.
Yaş
>> 0-12 yaş —> Ayırt etme gücü yok. Ceza verilmez.
>> 12-15 yaş —> Ayırt etme gücü varsa ; Ceza alır (indirimli)
—> Ayırtetme gücü yoksa ; Ceza almaz. Güvenlik tedbiri uygulanır.
>> 15-18 yaş —> İndirimli ceza alır.
>> +18 yaş —> Tam ceza ehliyeti vardır.
UYARI !!!!!
0 – 15 yaş
15 – 18 yaş
18 – 21 indirimli ceza alır.
+21 tam ceza ehliyeti vardır.
Yani normal ceza ehliyeti olan kişilerden +3 yıl eklenerek hesaplanır.
Ceza Hukukuna Hakim Esaslar ve İlkeler
*** Kanunsuz suç ve ceza olmaz.
*** Suçluluğu ispat edilene kadar herkes masumdur.
*** İdarenin düzenleyici işlemleri ile ceza ve ceza yerine geçen güvenlik tedbirleri konulamaz.
*** Kanunda yazandan daha ağır bir ceza verilemez.
*** İdam genel müsadere cezaları uygulanamaz.
*** Ceza sorumluluğu şahsidir.
*** Suç ve ceza geçmişe yürütülemez.
*** Kimse yakınlarını suçlayıcı beyanlarda bulunmaya ve bu yönde delil göstermeye zorlanamaz.
*** Sözleşme şartlarına uyulmamasından dolayı kimse özgürlüğünden alıkonulamaz.
*** Kanuna aykırı elde edilen deliller geçersizdir.
*** Ceza kanunlarını bilmemek mazeret sayılamaz.
Vergi Hukuku
Vergiye Hakim İlkeler
Kanunilik; Vergi vb. mali yükümlülükler kanunla konulur.
Genellik; Herkes vergi öder.
Adalet; Mali kazanç oranında vergi alınır.
Vergi de eşitlik yoktur.
Özel Hukuk Dalları
Medeni Hukuk
*** Hukukun en geniş dalıdır.
*** Aile Hukuku
*** Kişiler Hukuku
*** Eşya Hukuku
*** Miras Hukuku
Miras Hukuku
Muris; Miras bırakan kişi.
Tereke; Murisin borç ve hakları
Eşya Hukuku
Ayni Hak; Sahibine eşyalar üzerinde geniş yetkiler veren ve herkese karşı ileri sürülebilen haklardır.
Zilyetlik ; Elde bulundurmaya denir.
Zilyet ; Elinde bulundurmaya denir.
Kişiler Hukuku
*** Kişiliğin başlangıcı
*** Kişiliğin sona ermesi
*** Yerleşim yeri
*** Türü
*** Kişinin ehliyeti
***Medeni durum
Aile Hukuku
*** Nişanlanma —> Evlenme vaadidir.
*** Eşlerin karşılıklı borç ve yükümlülükleri
*** Aile bireyleri arasındaki ilişki
*** Velayet , vesayet
*** Boşanma
*** Soybağı
Kişi Kavramı
Haklara ve borçlara sahip olabilen varlığa kişi denir.
Gerçek Kişi ;
Kişiliğin Başlangıcı ; Tam ve sağ doğumla kişilik başlar.
Kişiliği Sona Erdiren Haller
*** Ölüm
*** Ölüm Karinesi
*** Birlikte Ölüm Karinesi
*** Gaiplik
Ölüm Karinesi
*** Ölümüne kesin gözle bakılacak halde kaybolan ve cesedi bulunamayan kişi ölü sayılır.
Birlikte Ölüm Karinesi
*** Aralarında miras ilişkisi olması gereken kişilerin aynı anda ölmesi ile olur.
Gaiplik
*** Ölüm tehlikesi halinde kaybolma; 1 yıl dolduğunda mahkemeye başvurulur. Başvuru yapıldıktan sonra 6 ay arayla 2 kez ilan verilir. Cevap yoksa gaiplik kararı çıkar. Miras hemen aileye geçmez. Mirasın ailesi geçmesi için 5 yıl beklenmesi gerekir.
*** Uzun süre haber alınamaması halinde; 6 ay arayla 2 kez ilan verilir. başvuru için 5 yıl beklenir. 15 yıl sonrada gaip olunur.
Evliliğin bitmesi için mahkemeye başvurulur.
Ehliyet Türleri
Hak Ehliyeti
Tam ve sağ doğmak şartıyla ana rahmine düşüldüğü an hak ehliyeti başlar.
İlkeleri
*** Genellik
*** Eşitlik
*** Pasiftir. Fayda sağlar.
Fiil Ehliyeti
*** Ayırt etme gücüne sahip olmak.
Fiil Ehliyetini Ortadan Kaldıran Haller
*** Yaş küçüklüğü
*** Akıl hastalığı
*** Akıl zayıflığı
*** Sarhoşluk
UYARI !!!!
Ergin olmak 18 yaşın dolması ile başlanır.
Evlenme erginliği ; 17 yaş veli onayı ile olağan evlenme yaşıdır. Olağanüstü evlenme yaşı 16 yaştır ve Mahkeme kararı gereklidir.
Kısıtlı Olmamak
*** Sulh Hukuk Mahkemesi kararları
*** Akıl hastalığı / zayıflığı
*** Alkol ve uyuşturucu madde bağımlılığı
*** Savurganlık
*** Kötü yaşam tarzı
*** 1 sene ya da daha fazla özgürlüğü bağlayıcı ceza.
Fiil Ehliyeti Türleri
Tam Ehliyetli
*** Ayırt etme gücüne sahip
*** Ergin
*** Kısıtlı değil
Sınırlı Ehliyetli
*** Ayırt etme gücüne sahip
*** Ergin
*** Kısıtlı değil ancak kendisine Yasal Danışman atanmıştır.
Sınırlı Ehliyetsiz
Ayırt etme gücüne sahip ancak ergin değil, veya ayırt etme gücüne sahip ancak kısıtlanmış olanlar bu grupta yer alır.
Tam Ehliyetsiz
Ayırt etme gücü yok.
HISIMLIK
Kan Hısımlığı
Kan bağının olduğu kişiler.
Alt Soy
Kişinin kendinden sonra olanlar.
Çocuklarımız, torunlarımız ….
Üst Soy
** Kişinin kendinden önce olmuş olanlar.
** Anneanne, Babaanne, Dede yani bizden büyük olanlar.
Yan Soy
** Kardeş, Amca, Dayı, Hala, Teyze, Yeğen, Kuzen…
Tam Kan Hısımlığı
** Anne – Baba bir olanlar.
** 2 kökü ortak olanlar.
Yarım Kan Hısımlığı
** Anne bir baba ayrı veya baba bir anne ayrı olanlar.
** Yani bir kök ortak olanlar.
Kayın Hısımlığı
** Evlenme ile doğan hısımlıktır.
** Eşler hısım değildir.
** Eşlerin aileleri hısım değildir.
** Kayın hısımlığı evlilik sona erdiğinde de devam edilir.
** Kayın hısımlığında eşin altsoy – üstsoy ile evlenilmez.
Evlat Edinme Hısımlığı
** Evlatlık ile evlat edinilen arasında mahkeme kararı ile kurulan hısımlıktır. Evli çiftler evlat edinmek için 5 yıl evli kalmalıdır.
** Evlatlık ile evlat eden arasında en az 18 yaş fark olmalıdır.
Tüzel Kişi Türleri
** Belli bir amaç doğrultusunda bir araya gelen kişi, mal topluluğuna tüzel kişi denir.
Özel Hukuk Tüzel Kişisi
** Dernek kurmak için en az 7 kişi gerekir. –> Kar amacı yoktur. Kişi topluluğudur.
** Vakıf kurmak için en az 1 kişi gereklidir. –> Kar amacı yoktur, mal topluluğudur. Birden fazla amacı olabilir.
** Kooparatif kurmak için en az 7 kişi gerekir. –> Kar amacı güder.
Kamu Hukuku Tüzel Kişisi
** Hastaneler, TRT , Köy, RTÜK , Belediye
Borçlar Hukuku
Borç Unsurları
** Alacaklık
** Edim
** Borçlu
Borç ilişkisi Doğuran Haller
Hukuki İşlem
** Satım sözleşmesi
** Kira sözleşmesi
Sebepsiz Zenginleşme
** Bir taraf zenginleşirken diğer tarafın fakirleşmesine denir.
** İlliyet Bağı
** Haklı bir sebep bulunmaması
Haksız Fiil
** Hukuka aykırılık
** Kusur
** Zarar
** İlliyet Bağı
** Nedensellik Bağı
Borçlar Hukukuna Hakim İlkeler
** İrade özerkliği
** Sözleşme serbestliği
** Eşitlik İlkesi
** Nispilik İlkesi
** Dürüstlük İlkesi
** Kusurlu Sorumluluk İlkesi
** İvazlılık İlkesi
** Borçlunun ikametgahında İfa İlkesi
Borcu Sona Erdiren Haller
İfa; Yerine getirme, borcu bitirmek.
İbra; Aklama
Tecdit; Borcun yenilenmesi
Birleşme; Borçlu ile alacaklı aynı kişidir. (Baba – Oğul. Baba ölürse borçlu da alacaklı da oğul olur. )
Takas; Değişim
Kusursuz İmkansızlık; Borcu sona erdirir.
Kusurlu İmkansızlık; Borcu sona erdirmez.
UYARI !!!!!
Zaman aşımı eksik borç doğurur. Eksik borç; Talep edilmeyen borç demektir.
Ticaret Hukuku
Ticari İşletme Hukuku
Tacir ve Esnaf
Şirketler Hukuku
Türk ticaret kanunu –> Şirketlerin kullanım kılavuzu.
T.T.K ‘de düzenlenen şirketler.
TTK’de Düzenlenen Şirketler
Kollektif Şirket
Komandit Şirket
Anonim Şirket
Limited Şirket
Kooperatifler
Adi Şirketler
Deniz Ticareti Hukuku
Kaptan ; Gemiyi sevk ve idare eden kişi
Donatan ; Gemisini deniz ticaretinde kullanan kişi
Navlun Sözleşmesi ; Deniz yoluyla eşya taşıması için yapılan sözleşme
Kıymetli Evrak Hukuku
En önemli kıymetli evraklar;
** Bono
** Çek
** Poliçe
Sigorta Hukuku
** Sigorta ettirilen ile sigorta yapan arasında düzenlenen belgeye sigorta poliçesi denir.
** Sigorta ettirenin ödediği ücrete sigorta primi denir.
** Sigorta ettiren riski yaşadığı taktirde sigortacının, sigorta ettirene ödediği paraya sigorta tazminatı denir.
Devletler Özel Hukuku
Uyrukluk (Tabiyet) Bağı
** Kişileri ve şeyleri devlete bağlayan hukuki ve siyasi bağa denir.
** Devlete uyrukluk bağı ile bağlanan kişiye “vatandaş” denir.
** Vatandaşlık ; Doğum ile aslen kazanılabilir. Evlat edinme ve evlenme ile sonradan da kazanılabilir.
UYARI!!!!
** Türk vatandaşlığının evlenme ile alınması için en az 3 yıl evli kalınması şartı vardır.
** Türk vatandaşlığı alınması için en az 5 yıl ikamet etme zorunluluğu vardır.
Türk Vatandaşlığı
** Türk anne veya babadan olan çocuk Türk’tür.
** Türk Devleti’ne vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türk’tür.
** Kanunun gösterdiği şartlarla vatandaşlık kazanılır.
** Hiçbir Türk Vatana bağlılıkta bağdaşmayan bir eylemle bulunmadıkça vatandaşlıktan çıkarılamaz.
** Vatandaşlıktan çıkarma ile ilgili karar ve işlemlere karşı yargı yolu kapatılamaz.
** Kendi isteği ile vatandaşlıktan çıkma iznini İçişleri Bakanlığı verir.
Yabancılar Hukuku
Özel Haklar
** Yabancılar özel hakların tamamından yararlanabilir.
Kamu Hakları
** Bir kısmından yararlanabilir.
Hak Kavramı
** Hukuk düzeninin kişilere tanıdığı yetkilere hak denir.
Kamu Hakları
** Kişinin hak ve ödevleri
** Sosyal ve Ekonomik hak ve ödevler
** Siyasi hak ve ödevler
Özel Haklar
a) Maliyetine Göre Haklar
Mutlak Hak ; Sahibine geniş yetkiler verir ve herkese karşı ileri sürülebilir.
** Mülkiyet Hakkı ** Telif Hakkı
** Ayni Hak ** Patent Hakkı
Nıspi Hak ; Sahibine geniş yetkiler vermeyen ve herkese karşı ileri sürülmez.
** Alacak Hakkı
b) Konularına Göre Haklar
Malvarlığı Hakkı ; Ayni Hak, Alacak Hakkı
Kişilik Hakkı ; Kişiye sıkı sıkıya bağlı, devredilmeyen haklar.
** Vücut bütünlüğü ** Şeref
** Haysiyet ** Sağlık
** Onur ** İtibar
c) Kullanımlarına Göre Haklar
Devredilebilen Haklar; Alacak Hakkı , Ayni Hak , Telif Hakkı.
Devredilemeyen Haklar; Nişan bozma , Evlenme , Nafaka , Boşanma Davası , Kişilik Hakları , Sükna (Oturma) Hakkı
d) Amaçlarına Göre Haklar
Alelade Haklar; Hukuki durumda bir değişiklik yok.
** Velayet ** Vesayet
Yenilik Doğuran Haklar;
Kurucu Hak; Kullanılmaları ile yeni bir hukuki durum ortaya çıkarır.
Değiştirici Hak; Mevcut hukuki durumdan doğar.
Bozucu Hak; Tamamen ortadan kaldırır.
Hakların Kazanılış Biçimleri
Aslen Kazanma
** Kişinin bizzat kendinin sahip olduğu haklar.
** Yaşama hakkı, denizden balık tutulması
** Tavşan avlama, çiçek toplama, sahipsiz mal edinilmesi
Devren Kazanma
** Bir aracı aracılığı ile sahip olunan haklar.
** Petshoptan kedi satın almak
** Miras kalması
** Satım sözleşmesi
Tesisen Kazanma
** Ödünç verme, kullanma hakkını verir, mülkiyeti vermez.
Hakları Doğuran Olay
Hukuki Olay
** Kişi Hakkı “iradesi dışındası” kazanıyorsa hukuki olay olur.
** Doğum **Ölüm
Hukuki Fiil
** Kişinin iradesi, kendi davranışları ile bir hak kazanmasına denir.
** İkamet tesis etmek
Hukuki İşlem
Kişinin iradesini beyan etmesi yani irade açıklamasına denir.
** Satım sözleşmesi
UYARI !!!!!
Hakların kullanılması ve borçların yerine getirilmesinde geçerli ilke “dürüstlük (objektif-iyiniyet)’tür.”
Hakların Korunması
Devlet Eliyle Koruma
Talep Yolu
Hakkınızı ihlal eden kişiden hakkınızı talep etmek.
Dava Yolu
a)Kişiliği Dışa Karşı Koruyan Davalar
a.a) Tespit Davası
Durumun hukuka aykırı olduğunun tespit edilmesi için açılan bir davadır.
a.b) Önleme Davası
Henüz gerçekleşmeyen bir saldırıyı önlemek için açılır.
a.c) Saldırıya Son Verilmesi Davası
Devam eden saldırıyı ortadan kaldırmak için açılan dava.
a.d Tazminat
** Zararın giderilmesi için açılır.
b.Kişinin Kendi Eliyle Koruması
b.a) Meşru Müdafa (Haklı Savunma)
** Kişinin kendisinin ya da bir başkasının canına, malına ya da namusuna karşı yönelmiş ve halen devam etmekte olan saldırıyı orantılı güç kullanarak def etmesidir.
** Zarar tazmin edilmez.
b.b. Zaruret Hali (Iztırar Hali-Zorda Kalma)
** Ani bir tehlike anında olayla ilgisi olmayan birine ya da malına zarar verilmesi hali zarar tahmin edilir.
b.c)Kuvvet Kullanma
** Devletin yetişemediği yerlerde kişinin kuvvet kullanması
Hukukun Kaynakları
3 tür kaynak vardır.
1- Yazılı Kaynak
** Anayasa
** Kanun
** Kanun Hükmünde Kararname
** Milletler Arası Anlaşma
** Tüzük
**Yönetmelik
** Adsız Düzenleyici İşlemler
2-Yazısız Kaynaklar
Örf ve adet hukuku
Maddi Unsur – Manevi Unsur – Hukukilik
3-Yardımcı Kaynaklar
Yargısal kararlar (İçtihatlar)
Bilimsel Görüşler (Doktrin-Öğreti)
** Bağlayıcı değildir.**
UYARI!!!!!
İçtihat Birleştirme Kararları
Bir konuyla ilgili farklı hükümler olduğunda tek bir hüküm çatısı altında birleştirmeye denir.
Bu karar resmi gazete de yayınlanır.
*** Bağlayıcıdır. Yazılı Kaynaktır***
Boşluk
1- Kanun Boşluğu
** Yazılı kaynaklar içinde boşluk bulunması durumundaki boşluk türüdür.
1.1- Kural İçi Boşluk
** Yazılı kaynaklar içinde bilerek ve isteyerek bırakılan boşluktur.
** Hakimin takdir yetkisi ile boşluk dolar.
** Velayet anneye ya da babaya verilir.
1.2- Kural Dışı Boşluk
** Yazılı kaynaklar içinde bilmeyerek boşluk bırakılırsa kural dışı boşluk olur.
** 2’ye ayrılır.
1-2.a Örtülü Boşluk
Kanunda bulunan hükmün olayı çözme de yetersiz kaldığı durumdaki boşluk örtülü boşluktur.
1-2.b Açık Boşluk
Kanunda bir olayla ilgili yazılı kaynaklarda hiç bir kuralın bulunmaması.
2-Hukuk Dışı Boşluk
** Yazılı + yazısız kaynaklarda hükmün olmadığı boşluktur.
Hakim hukuk yaratır.
Hukukun Farklı Anlamları
1- Mevzu Hukuk
Yazılı kaynakların tamamına denir.
2- Pozitif Hukuk
Yazılı ve yazısız kaynakların tamamına denir.
3- Tarihi Hukuk
Yürürlükten kalkmış hukuk.
4- İdeal (Doğal) Hukuk
Ulaşılması tasarlanan hukuk.
Hukuk Kurallarının Çeşitleri
+ Emredici Hukuk Kuralları
+ Yedek Hukuk Kuralları
+ Tanımlayıcı Hukuk Kuralları
Emredici Hukuk Kuralları
Aksi düzenlenemez. Uyulması zorunludur..
Yedek Hukuk Kuralları
a.Tamamlayıcı Hukuk Kuralları
Taraflarca aksi düzenlenebilen.
b. Yorumlayıcı Hukuk Kuralları
Anlaşılması gerektiği, ne anlama geldiği açıklanmayan.
Tanımlayıcı Hukuk Kuralları
Bir hukuki kavramın ne anlama geldiğini açıklıyorsa tanımlayıcı hukuk kuralıdır.
